Determinanty zjawiska wypalenia zawodowego i grupy zagrożone

Zjawisko wypalenia zawodowego staje się coraz bardziej powszechne, przede wszystkim u osób wykonujących zawody, w których pełen zaangażowania bliski kontakt interpersonalny, a także cechy osobowości profesjonalisty stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych, decydujące o poziomie wykonywania zawodu i sukcesach. W momencie, gdy wykonywana praca przestaje dawać satysfakcję, staje się wręcz uciążliwa, wówczas rozwój zawodowy pracownika ulega zahamowaniu, a on sam czuje się przepracowany i niezadowolony, nie tylko z pracy, lecz także z życia osobistego. Syndrom wypalenia zawodowego może pojawić się o tyle szybciej, o ile bardziej pracownik będzie zaangażowany w swoją pracę jednocześnie lekceważąc obszar prywatny swojego życia. Perfekcyjność, pracoholizm, zachłanność, chęć udowodnienia własnych racji, i wiele innych elementów może przyczynić się do nadmiernego stresu, który z kolei będzie spowalniać prace takiej osoby. Dodatkowo brak zabezpieczenia finansowego i prawnego ze strony pracodawcy, a także nieprzychylny system motywacyjny mogą pogłębić stan wypalenia zawodowego i ogólnego zniechęcenia do pracy, a więc braku satysfakcji zawodowej. Paradoksalnie wypalenie zawodowe spotyka w większym stopniu osoby młode, które dopiero zaczynają pracę, niż dojrzałych i doświadczonych pracowników. Wiąże się to z obecną sytuacją na rynku pracy, na którym panuje ogromna konkurencja, w bezlitosny sposób wymuszająca bycie perfekcjonistą. Wypaleniem zawodowym są zagrożone również osoby pracujące wiele lat w swoim zawodzie, które przyzwyczajone do swoich sprawdzonych nawyków zawodowych, nie potrafią do końca w sposób elastyczny dostosować się do nowych zmian w świecie i nabrać do nich odpowiedniego dystansu.

Wypalenie zawodowe a ogólne zmęczenie fizjologiczne

W sytuacji pojawienia się wypalenia zawodowego należy się wówczas zastanowić, czy naprawdę ma się do czynienia z tym zjawiskiem. Jeżeli stwierdza się u siebie jako pracownika zmniejszenie aktywności, niechęć do wykonywania zwykłych poleceń, osłabioną reakcję na bieg wydarzeń, co może być wyrazem pojawiających się zmian w organizmie natury biologicznej albo różnych okoliczności zewnętrznych, wówczas, nie jest to zjawisko wypalenia zawodowego. Stan taki jest jedynie ogólnym zmęczeniem fizjologicznym. I choć taki stan jest ciężko odczuwany przez zainteresowaną osobę, to nie mamy do czynienia z sytuacją o negatywnym znaczeniu dla przyszłości jej jako pracownika. Przeciwnie, okresowe zmęczenie pełni też drugą funkcję – regulacyjną. Dzięki niemu człowiek otrzymuje od organizmu sygnał, że tempo, jakie sobie narzucił, jest zbyt duże i aby nie pogarszać swego położenia, powinien zrobić dłuższą przerwę w monotonii życia oraz dokonać śmiałych zmian, najlepiej trwałych, nabytych nawyków zawodowych. W przeciwnym razie owo zmęczenie może przybrać groźną formę stanu chronicznego, który prowadzi do gruntownego wycieńczenia i utraty dotychczasowego potencjału. To ten ostatni już moment w karierze pracownika nazywa się wypaleniem zawodowym. Aby organizm i psychikę danej osoby przywrócić do normalności, wymaga to ogromnego wysiłku i dużo czasu. Syndrom wypalenia zawodowego objawia się m.in. cynizmem wobec otoczenia i wydarzeń, brakiem troski o losy drugiego człowieka oraz narastającym dystansem wobec jego problemów, zanikiem motywacji do pracy a także zatarciem granicy między pracą a sprawami domu. Oczywiście proces ten nie przebiega nagle, lecz tworzy się stopniowo, wywołując w końcu poważne szkody w zdrowiu psychicznym i fizycznym dotkniętej chorobą osoby. Niejednokrotnie pojawia się raczej chęć wycofania się niż próba zmiany czegokolwiek. Zjawisko wypalenia nasila się tym bardziej, im dłużej dana osoba pozostaje w destrukcyjnie działającym na nią środowisku. Wówczas ogólnemu złemu samopoczuciu mogą towarzyszyć zaburzenia snu, trudności w koncentracji, wycofanie z kontaktów i niechęć do rozmowy, a także brak cierpliwości i wyrozumiałości w stosunku do innych. Osoby, które uległy wypaleniu zawodowemu, nie potrafią również cieszyć się życiem rodzinnym, przez co pogłębiają swoją, i tak już trudną, sytuację.

Sposoby zapobiegania wypaleniu zawodowemu

Większość osób, które czują się fizycznie i psychicznie przemęczone pracą, podejmuje doraźne działania mające na celu przyniesienie chwilowej ulgi. Przez rozmowę z członkami rodziny lub przyjaciółmi starają się znaleźć dogodne rozwiązanie trudnej sytuacji. Często sprawianie sobie drobnych przyjemności oraz maksymalne wykorzystanie dni wolnych może złagodzić stres wywołany pracą. W celu zapobieżenia pojawienia się wypalenia zawodowego należałoby wprowadzić trwałe zmiany. Pomocne może być zwracanie większej uwagi na swoje potrzeby fizyczne, psychiczne, emocjonalne, duchowe i społeczne, a także bycie elastycznym oraz akceptowanie własnych ograniczeń. Wszystko to może zapewnić utrzymanie odpowiedniej równowagi między życiem osobistym a zawodowym.

Jeżeli ktoś jest zbyt ambitny, stawia sobie nieadekwatne do rzeczywistości wymagania, nie dba w wystarczający sposób o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne, nie potrafi się przyznać do błędów i niewiedzy, nie umie zorganizować sobie odpowiednio czasu pracy i czasu wolnego, a przy tym jest przesadnym perfekcjonistą, jest na dobrej drodze, aby w przyszłości wypalić się zawodowo.

Literatura

Ratajczak Z., Psychologia pracy i organizacji, PWN, Warszawa 2008.

Winter R., Psychologia pracy i organizacji, GWP, Gdańsk 2003.

O autorze